Ma`rif Aqli

بحث «فلسفه فعل» از مباحث مهمی است که در عرصه فلسفه فراموش شده است. مسئله خاص این پژوهش، بازخوانی فرآیند و سازوکار صدور افعال اختیاری انسان ـ به عنوان یکی از بخش های قابل طرح در حوزه فلسفه فعل ـ است. همچنین این پژوهش در پی آن است که روشن سازد، بر مبنای آرا و دیدگاه های صدرالمتألهین، صدور افعال اختیاری انسان چه فرآیندی را می پیماید؟ در آثار صدرالمتألهین، تبیین ها و تقریرهای مختلفی وجود دارد؛ در مقام پژوهش می توان تبیین هایی سه، چهار، پنج و شش مرحله ای ـ که برخی، چند تقریر نیز دارند ـ برشمرد. این تبیین ها و تقریر آنها، ما را به مدل تفصیلی جدیدی از مراحل فرآیند صدور افعال رهنمون می کند: 1. نفس حیوانی با قوای واهمه و خیالی در افعال حیوانی و یا نفس ناطقه با عقل عملی در افعال انسانی و فکری؛ 2. تصور فایده و لذت ملائم و رنج منافر؛ 3. تصدیق (ظنی/خیالی/علمی) به فایده و یا ملائمت؛ 4. شوق؛ 5. تأکد و اشتداد شوق؛ 6. اراده (اجماع، عزم، تصمیم)؛ 7. قوه عامله (قوه جسمانی مباشر حرکت)؛ 8. اوتار؛ 9. حرکت اعضا. سرانجام می توان به ارائه نهایی «مدل مفهومی ادغامی از اجمال به تفصیل در باب فرآیند صدور افعال» دست یافت.