چکيده
ثبات، ازليت، تغييرناپذيري و تأثيرناپذيري[i] خداوند، از آموزه‌هاي اساسي پذيرفته شده ميان فيلسوفان و متکلمان است. در اين ميان، ديدگاه قرآن و سنت درباره اين مسئله را مي‌توان در نگاه نخست ديدگاهي دوگانه دانست که از سويي چنان از ارتباط تنگاتنگ خداوند با ممکنات و نزديکي آن ذات ربوبي با ايشان سخن به ميان آورده که موهم تأثيرپذيري خداوند از آنهاست؛ از سوي ديگر، پيشوايان دين به صراحت بر تغييرناپذيري و تأثيرناپذيري او از ممکنات پاي مي‌فشارند. اين نوشتار به دنبال ارائه مستندهاي ديني در هر دو قسمت و ارائه راه‌جمعي براي اين دو ديدگاه است. بر اساس مهم‌ترين يافته‌هاي اين تحقيق، مواردي که موهم تغييرپذيري خداوند است، همگي مربوط به مقام فعل خداوند بوده که به گفتة متکلمان، افعال الهي حادث و نوبه‌نو هستند؛ همچنين خداوند متعال فعلي بسيط داشته که فارغ از زمان بوده و آنگاه که در عرصة هستي مي‌آيد به باور ما زمان‌مند و مکان‌مند مي‌شود.
کليدواژه‌ها
تغييرپذيري، تغييرناپذيري، فعل خدا، زمان، مکان.
[i]. شايان ذکر است ـ چنانکه محققان گفته‌اند ـ در زبان انگليسي معمولاً ميان دو اصطلاح immutability (تغييرناپذيري) و impassibility (انفعال‌نا‌پذيري) تفاوت قائل مي‌شوند. بدين معنا که اصطلاح دوم اغلب به گونه‌اي از دگرگوني اشاره دارد که از احساسات و عواطف سرچشمه مي‌گيرد. بنابراين، دگرگوني رنگ سيب را مي‌توان «تغيير» ناميد و دگرگوني رنگ چهره انسان در اثر ترس يا خجالت را «انفعال». از سوي ديگر، به نظر مي‌رسد، از آنجا که انفعال نيز نوعي تغيير است، بايد نسبت ميان اين دو اصطلاح را «عموم و خصوص مطلق» دانست. (ر.ک: حسن يوسفيان، کلام جديد، ص132) ما در اين تحقيق به هر دو معنا نظر داشته‌ايم.