سال دوازدهم، شماره اول، پياپي34، بهار و تابستان 1396

چکيده
دو نظام فلسفي سينوي و صدرايي، تبيين‌هاي متفاوتي از حقيقت زمان و رابطه آن با حرکت ارائه کرده‌اند. زمان در انديشه فلسفي ابن‌سينا از مقولات عرضي و کم متصل غيرقارالذات است. اين ديدگاه با چند چالش مهم روبروست: يکي، ماهوي‌انگاري مفهوم وحقيقت زمان؛ ديگري، جدا انگاشتن حقيقت زمان از حقيقت موجودات مادي که لازمه‌اش انکار اسناد حقيقي زمان به موجودات مادي است؛ چالش سوم، ناسازگاري ميان «انکار وجود خارجي حرکت قطعيه» و «تفسير زمان به مقدار حرکت قطعيه» در نظام فلسفي سينوي است.
صدرالمتألهين براي رفع اين چالش‌ها، ديدگاه تازه‌اي مطرح کرده است. در انديشه او، مفهوم حرکت جزء معقولات ثاني فلسفي است و حقيقت آن از سنخ ماهيت نيست. حرکت و زمان با يک وجود موجودند و زمان، مقدار حرکت جوهري اشياي مادي است.
كليدواژه‌ها
زمان، حرکت قطعيه، حرکت توسطيه، مقدار حرکت، مفاهيم فلسفي، مفاهيم ماهوي.