منطق، ابزار معرفتي کلي است که در تمام شؤون زندگي انسان کارايي دارد و دستاورد آن سامان‌دهي، تعديل و تصحيح انديشه بشر است. از اين‌رو است که آن را با نام‌هايي، چون ميزان و معيار دانش انسان و محک و تراز انديشه بشر مي‌خوانند.
کلي بودن ابزار منطق مي‌تواند از اين جهت باشد که اين مهارت هم در زندگي فردي انسان و هم در زندگي اجتماعي او، و به سخن ديگر در تمام مراحل و مراتب فکري، يعني مرتبه ادبي و احساسي، مرتبه خطابي و اقناعي، مرتبه جدلي و الزامي و مرتبه علمي و برهاني، مي‌تواند سودمند و کارآمد باشد.
شايد بتوان علّت سهل‌انگاري گروهي از افراد در تعليم و تعلم فن و مهارت منطق را در بي‌توجهي آنها به اين فايده و سودمندي عمومي منطق جست و جو کرد. از آنجا که برهان و مغالطه‌ها در فلسفه کارايي بسياري دارد، فيلسوفان پس از ورود در بحث‌هاي فلسفي به بررسي شرايط و قواعد برهان و پيرو آن به بررسي ديگر بحث‌هاي علم منطق مي‌پرداختند. همين مطلب باعث شد که منطق بيشتر به عنوان مقدمه فلسفه به شمار آيد و از سودمندي اين فن در مقام خطابه و اقناع و تحريک احساسات و عواطف و نيز در مقام جدل و مناظره، ناديده گرفته شود.
اما حقيقت آن است که علم منطق در تمام مراتب انديشه بشر کارآمد است و به انسان مهارتي عمومي مي‌دهد؛ چه در مرتبه تفکر ادبي و احساسي که انسان در پي تحريک احساسات و عواطف براي ايجاد علاقه به چيزي يا نفرت از چيزي است، و چه در مرتبه تفکر خطابي و اقناعي که در پي قانع کردن توده مردم دربارة ديدگاهي است، گرچه در اندازه يک تصديق ظني باشد، و چه در مرتبه تفکر جدلي و الزامي که در پي ملزم ساختن ديگري به پذيرش قطعي سخن خويش است، گرچه از راه دليل واقعي آن نباشد، و چه در مرتبه تفکر برهاني و علمي که در پي اثبات حق و واقع از راه دليل واقعي آن است. در تمام اين مراتب، قوانين منطق براي انسان سودمند و کارآمد است و انسان را در دستيابي به هدف خود ياري مي‌رساند.
منطق به هر آنچه که از مقدمات اين مراتب فکر بشر به شمار مي‌آيد هم توجه کافي داشته و به بحث درباره آنها پرداخته است، مانند بحث از مفردات و تعريف‌ها، بحث از ترکيب‌هاي حملي و شرطي و بحث از صورت استدلال‌ها، قياس‌ها، استقراءها و تمثيل‌ها.
در منطق به اين اندازه هم بسنده نشده است و براي بيان دقيق‌تر قوانين تفکر انسان در تمام مراتب آن، اقسام خطاهاي فکر در بابي مستقل به نام مغالطه مورد بررسي دقيق و کامل قرار مي‌گيرد.
روشن است که بهره‌مندي درست و کامل از هر ابزاري، نيازمند شناخت دقيق آن و دستيابي به مهارت کامل در کاربرد و بهره‌گيري از آن ابزار در هنگام نياز است. ابزار و مهارت منطق نيز از اين قانون دور نيست. از اين‌رو است که دايرهْْ‌المعارف علوم عقلي اسلامي در نشريه معارف عقلي به گسترش بحث‌هاي بنيادين علم منطق مي‌پردازد. اميد است که در شناساندن منطق و راه درست انديشه گامي برداشته باشد.
دبير علمي منطق
