معارف عقلی

سخن نخست

به نام آن که جان را فکرت آموخت *** چراغ دل به نور جان برافروخت

سپاس بى کران خداوند مهربان را، که نعمتهاى بى شمار مادى و معنوى به بندگان عطا فرمود، پیامبران پاک، آن سفیران آسمانى را براى بیان حقایق هستى، ارائه راه سعادت و شکوفایى استعدادها به بشر ارزانى داشت و چراغ عقل را فراراه انسان قرار داد تا در پرتو آن، گوهرهاى نهفته در اقیانوس دین را شناخته، سرمایه اى براى نیل به معرفت، حکمت و هدایت قرار دهد؛ و درود و سلام بر آن سفیران الهى، به ویژه قله رفیع هدایت، پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله و اهل بیت معصوم آن بزرگوار.

تمدن هر قومى، در عناصر گوناگون فرهنگى، دینى و تاریخى آن، ریشه دارد. تمدن اسلامى نیز، که از معارف آسمانى اسلام و عناصر الهى تمدنهاى پیشین برآمده است، مانند همه تمدنهاى دیگر، پیشینه اى بس درخشان و باشکوه دارد. دستاوردهاى عقل نظرى، اعم از منطق، فلسفه، کلام و عرفان، در کنار وحى و هدایت انبیا و اولیاى الهى، پایه و اساس تمدن اسلامى است. اگر بناست تمدن اسلامى بار دیگر ببالد و بدرخشد و به جایگاه شایسته خود برسد، و اگر جهش و درخشش تمدن اسلامى مشروط به ایجاد نهضت تولید علم و جنبش نرم افزارى است ـ که قطعا چنین است ـ بى تردید لازمه اجتناب ناپذیر آن، بازخوانى، بازیابى و احیاى میراث ارزشمندى است که از پیشینیان به ما رسیده است؛ زیرا نه مى توان از نقطه صفر آغاز کرد و نه مى توان تمدن اسلامى را بر بنیادهاى غیر اسلامى بنیان نهاد. بخش عظیمى از میراث فرهنگى تمدن اسلامى، علوم عقلى اسلامى است که به دست اندیشمندان مسلمان در بستر فرهنگ اسلامى، با بهره گیرى از آموزه ها و معارف دین و دستاوردهاى خرد بشرى شکل گرفته است.

مرکز پژوهشى دائره المعارف علوم عقلى اسلامى، که به ابتکار یکى از فرزانگان این عرصه، حضرت آیت اللّه مصباح یزدى (دام ظله) و با هدف تدوین دائره المعارف علوم عقلى اسلامى (منطق، فلسفه، کلام و عرفان) در مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سرهتأسیس شده است، در راه نیل به این هدف و شناسایى و احیاى علوم عقلى اسلامى گام برمى دارد. تدوین چنین دائره المعارفى به دلیل بدیع و بى سابقه بودنِ کار در این مرز و بوم و اهمیت موضوع، نیازمند پژوهشهاى بنیادین گسترده است که اکنون بیشتر فعالیتهاى مرکز را تشکیل مى دهد.

این مرکز پژوهشى، بر آن است تا در کنار فعالیتهاى پژوهشى یاد شده، با راه اندازى نشریه اى تخصصى، براى تأمین اهداف مورد نظر، بسترى را فراهم آورد.

برخى از این اهداف، عبارت اند از:

1. بروز و ظهور جنبش نرم افزارى و نهضت تولید علم در زمینه دائره المعارف نویسى و مباحث بنیادین علوم عقلى اسلامى، در جهت تحقق بخشیدن به اهداف و منویّات مقام معظم رهبرى (مد ظله العالى)؛

2. معرفى و انتشار دستاوردهاى پژوهشى مرکز و زمینه سازى براى استفاده بهینه از محصولات آن؛

3. تبادل نظر، تضارب آرا و نقد مباحث مرتبط با دائره المعارف علوم عقلى اسلامى؛

4. صیانت و پاسدارى از آموزه هاى بنیادین دینى در برابر اندیشه هاى التقاطى مطرح شده در دانشنامه ها؛

5. تعامل و تبادل تجربیات با مراکز پژوهشى دیگر، به ویژه مراکز دائره المعارفى؛

6. ترویج فرهنگ پژوهشهاى بنیادین علوم عقلى؛

7. همکارى، تعامل و ارتباط با پژوهشگران و محققان علوم عقلى اسلامى، با هدف بهره گیرى از آنان در این مرکز؛

8. زمینه سازى براى ایجاد نشاط علمى در پژوهشگران علوم عقلى اسلامى.

نظر به اینکه قلمرو پژوهشى اکثر نشریات فلسفى موجود، به اقتضاى شرایط فرهنگى جامعه، فلسفه هاى مضاف، مباحث فلسفه دین و کلام جدید و به طور کلى پژوهشهاى تطبیقى و انتقادى است و نوعى غفلت از مباحث سنتى در هر یک از علوم عقلى چهارگانه مشاهده مى شود، جاى نشریه اى با تأکید بیشتر بر این مباحث خالى است.

با همین هدف، اینک نخستین شماره نشریه تخصصى دائره المعارف علوم عقلى اسلامى پیش روى اصحاب اندیشه و خرد گشوده مى شود. آرزومندیم که یکایک مخاطبان فرهیخته و خردورز، با بیان انتقادها و کاستیهاى موجود و با تشویق و دلگرمى دست اندرکاران نشریه و همکارى در نگارش مقاله، ما را در رسیدن به این اهداف یارى کنند.

به امید اعتلاى فرهنگ ناب محمدى