معارف عقلی

سخن نخست

سپاس خدای را که انسان را بر دیگر حیوانات، به نعمت نطق و تفکر برتری داد و از میان انسان ها، پیامبرانی برگزید و با صدق در نطق، درستی در اندیشه و عمل صالح ممتازشان ساخت بر همة آنان، به ویژه بر خاتم پیامبران و اوصیای به حقش که قول و عملشان معیار رهروان راه حقیقت است، درود می فرستیم.

چگونه می توان از نعمت اندیشه بهره برداری درستی کرد تا به واقع از دیگر حیوانات برتری یابیم و مصداق «... اولئک کالانعام بل هم اضلّ» نباشیم؟ چگونه اندیشه درست را از نادرست تشخیص دهیم؟

منطق دانان، پاسخ پرسش های فوق را در بهره گیری مناسب از علم منطق می دانند. از این رو، در فایدة منطق گفته اند کاربرد صحیح قواعد منطقی، مصونیت از خطا و کژی در اندیشه را به ارمغان می آورد. این سخن گزافه نیست، هرچند کلیت ندارد؛ یعنی هیچ کس ادعا ندارد که منطق به تنهایی قدرت کافی برای تصحیح هر اندیشه ای و جلوگیری از هر کژاندیشی را به انسان می دهد، بلکه آگاهی از قواعد منطقی و به کارگیری درست آنها، تنها بخشی از نادرستی های اندیشه را تصحیح می کند و راه برون رفت از برخی مغالطه ها را پیش روی منطق دان قرار می دهد.

باید دانست علم منطق همانند هر علم بشری دیگر، پرونده ای گشوده دارد؛ یعنی چنان نیست که همة مسائل منطقی، پاسخ نهایی خود را دریافت کرده باشند و هیچ مجالی برای تغییر و تحول در آنها و یا در پاسخ به آنها نباشد. تاریخ علم منطق نشان می دهد که گاه مسئله یا مسائلی از علم منطق کنار گذاشته شده و در عوض، بعضی دیگر از مسائل برجسته تر شده اند. حتی گاهی به مسئله یا مسائلی از نو توجه جدی شده، پاسخ قبلی آنها ابطال گردیده و پاسخ جایگزینی برای آنها پیشنهاد شده است.

پس کاوش در منطق امری طبیعی است و این کاوش، مسائل منطق را پیراسته تر، ادله هر ادعایی را محکم تر و سرانجام منطق را قابل قبول تر می نماید. در این شماره از نشریه معارف عقلی، کوشیده ایم کاوشی جدید در بعضی مسائل منطقی داشته باشیم و کاری نو و دیدگاهی جدید به خوانندگان عزیز پیشکش کنیم.

در مقالة «نگاهی تطبیقی به احکام تحلیلی کانت و قضایای ذاتیهْْ المحمول» چند نوآوری به چشم می خورد: اول اینکه کاربردهای متفاوت قضایای تحلیلی، برای نخستین بار از هم تفکیک شده است؛ دیگر اینکه موانع تطبیق قضایای تحلیلی و قضایای ذاتیه المحمول شناسایی شده و این موانع به شیوه ای علمی برطرف شده اند و نوآوری مهم در تطبیق دو اصطلاح از دو فرهنگ متفاوت بروز کرده است.نگارنده مقالة «اثبات علم و نفی سفسطه» هم مدعی است نوشتار او بازسازی برهان ابن سیناست. پس نوعی نوآوری در تقریر مطلب ابن سینا عرضه شده است. در مقالة «نکاتی درباره گزاره های حقیقیه»، نگارنده نکاتی را جمع آوری کرده است که گرچه بعضی از آنها در سخنان پیشینیان بوده است، ولی همه آنها به صورت یک جا پیش تر در کتاب یا رساله ای وجود نداشته اند. مقاله «نقد و بررسی مناظره سیرافی با متیٰ در علم منطق » هم مشتمل بر پاسخ هایی بر نقدهای وارد بر علم منطق است که بعضی از آنها کاملاً تازه اند.نگارنده مقاله «سبکی و منطق؛ مفارقت یا مرافقت» شخصیت سُبکی را که از اندیشمندان غیرمشهور است، برجسته ساخته است تا با معرفی احوال او معلوم گردد که آیا موافق منطق است یا مخالف آن.مقالة «نقد و بررسی اقوال در سر بداهت تصوری» هم مشتمل بر نکته ای است بدیع و آن پرداختن به بداهت در تصورات است که کمتر در آثار منطق دانان گذشته بدان پرداخته شده است. در مقاله «حملیه مرددهْْ المحمول» نوآوری هایی مشهود است: یکی از نوآوری های این مقاله آن است که مفاد این اصطلاح، گرچه با تعبیرهای دیگری در سخنان منطق دانان آمده است، ولی این مفاد با این تعبیر پیشینه ای ندارد، بلکه می توان آن را جدید دانست. مهم تر آنکه در این مقاله کاربرد این قسم قضیه، در استدلال های مباشر و نیز در قیاس های اقترانی به صورت جدید و نویی عرضه شده است.

گفتنی است از آثار قلمی خوانندگان و اندیشمندان محترم که در زمینة منطق به مطلب تازه ای دست یافته اند یا تقریر تازه و استدلال جدیدی برای مطالب منطقی دارند، استقبال می شود.

سردبیر