معارف عقلی

می توان گفت پژوهش در حوزة مسائل عرفانی از دشوارترین پژوهش هاست، به گونه ای که نیازمند دقت و دوراندیشی بیشتر پژوهش گران است؛ این دشواری، برخاسته از چند عامل است، نخست، گستردگی و نیز دشواری مسائل عرفانی، در هر دو حوزة عرفان نظری و عملی است. این گستردگی و دشواری، ریشه در گستردگی لایه های گوناگون ساختار هستی و انسانی دارد. هستی شناسی و شناخت لایه های گوناگون نظام هستی از مسائل عرفان نظری است که برای عارفان راستین با معرفت حق الیقینی در مقام فنا و بقای پس از فنا رخ می نماید. دست یابی چنین معرفتی و بازیابی و تحقیق دربارة آن به صورت معرفت علم الیقینی و در چارچوب گزاره های علم حصولی از سوی خود عارف یا دیگران از دشواری های پژوهش عرفانی است؛ زیرا عوامل بسیاری می تواند هم در دست یابی به آن معرفت حق الیقینی و هم در تبدیل به معرفت علم الیقینی اثرگذار باشد که شرح آن را باید در فلسفه عرفان جست وجو کرد. از سوی دیگر، حالت های گوناگون آن در راه رسیدن به حضرت حق که موضوع عرفان عملی است، نیز به مانند نظام هستی دارای لایه ها و بطون گوناگونی است؛ چرا که عارفان بر این باورند که انسان؛ چکیدة نظام هستی است. بنابراین، دشواری پژوهش عرفانی همواره پابرجاست. البته گستردگی مسائل عرفانی، خاستگاه دیگری هم دارد که خود عامل دوم برای پیچیدگی پژوهش در مسائل عرفانی به شمار می آید و آن پیوند دامنه دار و تنگاتنگ با متون دینی است؛ پیوندی که پاره ای از ظاهربینان آن را به بهانه های گوناگون برنتابیده اند. عارفان به پیروی از روایت های گوناگون معتقدند متون دینی به ویژه قرآن کریم همانند نظام هستی و نظام انسانی دارای مراحل گوناگون چندلایه است. کشف این مراحل گوناگون از پژوهشی ساده برنمی آید، بلکه رنج دست یابی به تجربه های بلند عرفانی و یا عمری پژوهش در تجربه هایی که در آثار عارفان به یادگار مانده را می طلبد. روشن است پژوهش گر عرفان که از خود تجربه عرفانی ندارد، باید راه دوم را برگزیند. سومین عامل دشواری پژوهش عرفانی، نگرانی های اجتماعی است که گاه در چهرة تعصب نابجا نسبت به یک فرد یا جریان رخ می نماید و باعث نابسامانی در امر پژوهش می شود و گاه نیز به دلیل سوء استفاده اجتماعی از عرفان و حتی سوء استفاده از پاره ای حقایق پذیرفته شدة عرفانی، فضای دینی جامعه را برآشفته و باعث کناره گیری اندیشمندان پژوهش گر از پرداختن به این مسائل می گردد.

دبیر علمی عرفان