سخن نخست
نوع مقاله:
سخن سردبیر
Article data in English (انگلیسی)
متن کامل مقاله:
سخن نخست
هرچند عنوان منطق و منطقی بودن تداعی کنندة اتقان، اعتبار و درستی یک سخن یا یک روش است، علم منطق جویندگان اندکی دارد. وجود قالب های خشک و بی محتوا در منطق، ابزاری بودن و مقدماتی بودن آن برای دانش های دیگر، دلیل هایی برای بی علاقگی پژوهشگران به این علم است. دلیل دوم، شاید چندان هم بی وجه نباشد؛ زیرا جویندگان حقیقت احساس می کنند گمشده خود را در این علم نمی یابند.
از یک سو، کسانی که در پی معرفتی مورد اعتماد می گردند، با این پندار که بهره وری از راه نقل متکی به وحی، به کلی از منطق بی نیاز است، به برداشت های سطحی از مایه های عمیق بی کرانِ وحی بسنده می کنند. از سوی دیگر، کسانی که به یافته های مفهومی و ذهنی قانع نیستند و در پی حقایقی روشن تر، برای دریافت شهودهای عینی هستند، پیمودن راه دشوار سیر و سلوک و جهاد با نفس را بر راه دشوار ساختارهای صوری و کشف مغالطه های منطفی ترجیح می دهند.
البته هر دو گروه، غافل اند که هیچ راهی از استدلال و هیچ استدلالی از منطق بی نیاز نیست. نه تشخیص راه معصومانة نقل بدون استدلال و منطق دست یافتنی است، وگرنه به دور یا تسلسل خواهد انجامید و نه آموزه های نقلی بدون بهره گیری از عقل و منطق به دُرستی درک می گردند. راه شهود و عرفان نیز، از استدلال و به تبع از منطق بی نیاز نیست؛ زیرا دست یابی به راه های درست سیروسلوک و به تصریح برخی عارفان بزرگ، حتی تفکیک شهودهای عرفانی از یافته های برخاسته از هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی، بدون عقل امکان پذیر نیست و چه بسا القائات ربانی هم بدون تفسیرهای حکیمانه، به تناقض گویی هایی بیانجامد.
افزون بر این، دعوی قالبی بودن و بی محتوا بودن منطق نیز هرچند در جای خود عیب نیست، بلکه هنر و امتیازی برای آن است، به هر حال، این کمبود، تنها دربارة منطق های ریاضی، رمزی و صوری محض، معنایی درست دارد، ولی منطق کلاسیک، به ویژه منطق پرورش یافته در دامان اندیشمندان مسلمان، از آن مبرّیٰ است؛ زیرا در درون خود، مجموعه ای از علوم را دارد که هرکدام کاربردی روزآمد در میان علوم عقلی دارند.
دانش منطق در میان مسلمانان، افزون بر فرمول های صوری، آمیخته ای از مایه هایی عمیق از معرفت شناسی، روش شناسی، فلسفه علم، فلسفه اخلاق و صناعت های برهان، خطابه، جدل، مغالطه و شعر است که هرکدام به طریقی از محتوا خبر می دهند.
مراجعه دقیق، جامع و همه جانبه به علم منطق می تواند گستردگی و ژرف نگری اندیشمندان مسلمان را در مسائل مهمی از هر یک از علوم فوق، به خوبی روشن سازد و میراث گران بهای جهان اسلام را به دنیای معاصر معرفی کند.
بنابراین، بر اندیشمندان مسلمان است که با رویکردی نو به علم منطق، گوهرهای ارجمند مرتبط با فلسفه های مضاف و معرفت شناسی را استخراج کنند و با یافتن جایگاه آنها در جغرافیای علوم روز، مبانی عقلی علوم انسانی را استوار سازند.
مدیر مسئول
