معارف عقلی

بی گمان بذرهای نخستین شکل گیری کلام و عقاید اسلامی، پرداختن به آیاتی از قرآن کریم بوده که مسائل عقیدتی را به مسلمانان آموزش داده است؛ مانند آیه «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌْْ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا» (انبیاء:22)، آیه «وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ وَ مَا تَعْمَلُونَ» (صافات:96) و یا آیه «اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ» که در آنها به اوصاف خدا تصریح شده است و نیز آیات مشتمل بر قضا و قدر و مانند اینها. همچنین پرسش های مسلمانان صدر اسلام از پیامبر والا مقام حضرت محمدˆ و بعدها از امامان معصوم‰ در زمینه معنای آیات قرآن ـ برای مثال ـ سؤال از آیه «الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی» در این راستا است. در واقع هدف از این پرسش ها آن بوده که مسلمانان بدانند باید چه باورهایی درباره خدا، صفات او، آفرینش آسمان ها و زمین و صفات مخلوقات داشته باشند. همین کنجکاوی و پرسشگری در طول زمان باعث زایش مسائل جدیدی شده است که اگر کسی بخواهد کتاب های کلامی فرقه های مختلف اسلامی را گردآوری کند، با مجموعه پرشماری از کتاب ها و رساله ها روبه رو خواهد شد.

اکنون پرسش این است که آیا مسائل علم کلام پایان یافته و دیگر مسئله یا مسائل جدید و نوظهوری پدید نخواهد آمد؟ بی گمان چنین نیست، بلکه برای مسلمان دوره مدرن در زمینه باورهای دینی حتماً مسائل بیشتری مطرح می شود که باید پاسخ آنها را بیابد. این واقعیت مستلزم کنکاش و تحقیق روزبه روز و نوبه نو در علم کلام اسلامی است.

پس نباید چنین پنداشت که کتاب های کهن و سنتی علم کلام برای ما کافی اند و دیگر پژوهش تازه در زمینه عقاید دینی ضرورت ندارد. برعکس، امروزه با توجه به پیشرفت های علمی بشر در زمینه های گوناگون و نیز با توجه به تهاجم فرهنگی علیه اسلام و باورهای مسلمانان مسائل جدیدی مطرح شده است که باید بر اساس مبانی قطعی و مسلم کلامی بدانها پاسخ داد. افزون بر این، در مسائل گذشته هم باید بازنگری کرد؛ زیرا گاهی باید به مسائل پیشین کلامی هم مطابق با نیازهای فعلی مسلمانان پاسخ های جدید داد.

آنچه گذشت یادآوری اهمیت بررسی و نقد مسائل کلامی در عصر حاضر بود.

این بررسی ها، تکرار سخنان متکلمین گذشته نیست، بلکه چراغی است فراراه جویندگان حقیقت که امروزه به دنبال باورهای صواب و درست اسلامی اند.

از خدای بزرگ خواستاریم که یاور ما در جست وجوی حقیقت باشد تا بتوانیم با ارائه آن، عطش دنیای امروز را سیراب، و حقانیت باورهای اسلامی را بر همگان روشن سازیم. همچنان که خدای متعال در قرآن وعده کرده است «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» (توبه:33؛ صف:9)؛ روزی خواهد رسید که اسلام بر همه ادیان و مذاهب چیره، و حقانیت آن برای همه آشکار خواهد شد.

جانشین سردبیر