تغییرپذیری و تغییرناپذیری خداوند در قرآن و سنت / محمدحسین فاریاب
Article data in English (انگلیسی)
چکیده
ثبات، ازلیت، تغییرناپذیری و تأثیرناپذیری[i] خداوند، از آموزه های اساسی پذیرفته شده میان فیلسوفان و متکلمان است. در این میان، دیدگاه قرآن و سنت درباره این مسئله را می توان در نگاه نخست دیدگاهی دوگانه دانست که از سویی چنان از ارتباط تنگاتنگ خداوند با ممکنات و نزدیکی آن ذات ربوبی با ایشان سخن به میان آورده که موهم تأثیرپذیری خداوند از آنهاست؛ از سوی دیگر، پیشوایان دین به صراحت بر تغییرناپذیری و تأثیرناپذیری او از ممکنات پای می فشارند. این نوشتار به دنبال ارائه مستندهای دینی در هر دو قسمت و ارائه راه جمعی برای این دو دیدگاه است. بر اساس مهم ترین یافته های این تحقیق، مواردی که موهم تغییرپذیری خداوند است، همگی مربوط به مقام فعل خداوند بوده که به گفتة متکلمان، افعال الهی حادث و نوبه نو هستند؛ همچنین خداوند متعال فعلی بسیط داشته که فارغ از زمان بوده و آنگاه که در عرصة هستی می آید به باور ما زمان مند و مکان مند می شود.
کلیدواژه ها
تغییرپذیری، تغییرناپذیری، فعل خدا، زمان، مکان.
[i]. شایان ذکر است ـ چنانکه محققان گفته اند ـ در زبان انگلیسی معمولاً میان دو اصطلاح immutability (تغییرناپذیری) و impassibility (انفعال نا پذیری) تفاوت قائل می شوند. بدین معنا که اصطلاح دوم اغلب به گونه ای از دگرگونی اشاره دارد که از احساسات و عواطف سرچشمه می گیرد. بنابراین، دگرگونی رنگ سیب را می توان «تغییر» نامید و دگرگونی رنگ چهره انسان در اثر ترس یا خجالت را «انفعال». از سوی دیگر، به نظر می رسد، از آنجا که انفعال نیز نوعی تغییر است، باید نسبت میان این دو اصطلاح را «عموم و خصوص مطلق» دانست. (ر.ک: حسن یوسفیان، کلام جدید، ص132) ما در این تحقیق به هر دو معنا نظر داشته ایم.
