معارف عقلی

با توجه به دو رسالت مهم تبیین و پاسداری از آموزه های عقیدتی که از اهداف دانش کلام به شمار می روند، و نیز سیل شبهه هایی که امروزه این آموزه ها را نشانه رفته اند، کمتر کسی است که به انکار اهمیت دانش کلام و لزوم پرداختن به آن برخیزد. روشن است که در میان دانش های گوناگون، این دانش کلام است که به طور مستقیم و آشکارا، برآورده ساختن دو هدف پیش گفته را بر دوش دارد و صاحبان این دانش با بهره گیری از روش های گوناگون برای رسیدن به هدف خود می کوشند.

آنچه ممکن است موجب کاستن از قدر و جایگاه کلام در ذهن ها گردد، طرح این تصور است که کلام،  دانشی جدلی است، و متکلمان همان جدلیون هستند، اما شایسته توجه است که دانشمندان علم کلام برای رسیدن به اهداف این دانش، به روشی خاص از روش های دارج و رایج در علوم محدود نیستند و ممکن است به تناسب مسئله و موضوع مورد بحث، از تمام روش ها و اقسام گوناگون استدلال بهره گیری کنند. از این رو، چنانچه پای دلایل نقلی در کلام باز است، استدلال عقلی نیز در جای خود کاربرد دارد و هر دو روش استدلالی برهان و جدل که برای اثبات یا رد مطلبی استفاده می شود، در کلام نیز به کار می رود. اینگونه نیست که استدلال های کلامی صرفاً جدلی باشد. پس این جمله معروف که کلام، دانشی جدلی است، تنها به این معنا درست است که در این دانش جدل هم راه دارد (و البته جدل اختصاص به دانش کلام ندارد)، نه این که استدلال های این علم، تنها جدلی باشد و برهان را در آن راهی نباشد.

بنابراین، نگاه درست در روش ها و ابزارهای مورد استفاده در دانش کلام، نگاه جامع نگر است، نه نگاه محدود و منحصر به روشی خاص؛ دیدگاهی که در بر دارنده دو نکته روشن زیر است:

یکم، با راه یافتن استدلال عقلی و برهانی به مباحث کلامی، برخی می پندارند که بحث رنگ فلسفی به خود می گیرد و از دایره کلامی بیرون می رود؛ در حالی که بی گمان این پندار نادرست است؛ چه تبیین و دفاع برهانی از یک آموزه دینی، به خروج آن از دایره دانش کلام نمی انجامد.

دوم، کسانی که در وادی تبیین عقاید دینی و پاسداری از آنها گام برمی دارند، باید خود را به ابزار گوناگونی که در دانش ها کاربرد دارد، مسلح کنند؛ زیرا هرچه آماده تر وارد این میدان شوند در انجام رسالت خود کامیاب تر بوده و بهتر می توانند از عهده رسالت خود بر آیند.

دبیر علمی کلام