معارف عقلی

محمدرضا گرگین*

چکیده

از پیشینیان نقل شده است که دربرابر هریک از انواع موجود در عالم ماده، فرد مجرد عقلانی در عالم مجردات موجود است که مدبّر موجودات مادی است. انواع مادیه برای اتصال به رب النوع (عقل عرضی) خود پیوسته در حرکت هستند و غایت وجودی آنها رسیدن به موطن اصلی و پیوند به اصل خود است. بسیاری از فیلسوفان، اتصال به عوالم غیبی را اوج تکامل مادیات می دانند؛ اما قائلان به ارباب انواع، دربرابر هر نوع مادی، به یک فرد مجرد عقلانی قائل هستند؛ به گونه ای که این فرد مجرد با آن افراد مادی، از نظر طبیعت و نوع یکسان اند. البته شماری از فیلسوفان، مخالف این باورند و به عقول عرضیه باور ندارند و زنجیره عقول را طولی می دانند. آنها اوج تکامل مادیات را اتصال به عقل عاشر (عقل دهم) می دانند. قائلان به ارباب انواع، کثرات نوعی را مستقیماً مستند به عقول عرضی می دانند و منکران عقول عرضیه، کثرات نوعی را مستند به جهات متکثره در عقل عاشر دانسته اند.

در مقاله پیش رو، به بررسی دیدگاه حکیم سبزواری که از موافقان وجود عقول عرضیه است و علامه طباطبایی که از منکران آن است، پرداخته ایم.