سخن نخست
Article data in English (انگلیسی)
وجود گرایش عرفانی و معنوی در شکل های گوناگون در میان ملت ها، تمدن ها و فرهنگ های مختلف بشری در طول تاریخ و گستره جغرافیا نشان می دهد گرایش عرفانی و معنوی یک گرایش اصیل انسانی است که ریشه در نهاد بشر دارد. می توان گفت اصل این گرایش مستقل از علل و عوامل عارضی است، گرچه تنوع و گونه گونی صورت های آن به عوامل بیرونی و خاص هر جریانی قابل انتساب باشد. این گرایش چنان عمیق و ریشه دار است که حضور خود را حتی در جوامعی با نگرش مادی و دنیامدار نیز به شکل های گوناگون حفظ کرده است. به پیش بینی برخی از متفکران، بشر آینده گرایش بیشتری به سمت معنویت خواهد داشت تا جایی که انسان آینده در نهایت یا عارف است یا اساساً نیست.
در ادیان الهی نیز حضور عنصر عرفانی چنان جدی است که به نظر بسیاری گوهر و حقیقت ادیان چیزی جز عرفان نیست. حق این است که آموزه های عرفانی و معنوی جزئی انکارناپذیر از آموزه های ادیان الهی، به ویژه دین خاتم و در حقیقت باطن آن به شمار می رود. جلوه هایی از این روح عرفانی و معنوی، هم در سلوک معنوی فردی، هم به صورت تأملات نظری و هم به شکل جریان های مختلف اجتماعی در میان امت اسلامی قابل مشاهده است.
همانگونه که طالبان و موافقان عرفان به تفسیر و ترویج آموزه های عرفانی پرداخته اند، مخالفان نیز در نقد و رد آموزه های عارفان و صوفیان بسیار کوشیده اند؛ اما با وجود مخالفت های بسیار که هم از سوی جریان های سکولار و هم از سوی برخی متشرعان ظاهرگرا با عرفان و معنویت انجام می شود، جاذبه آن روزبه روز افزون تر می شود و مشتاقان بسیاری را به خود می خواند.
بی گمان سنت عرفانی یکی از ارکان مقوم فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی است. از این رو اهمیت مطالعه و تحقیق در این حوزه از فرهنگ اسلامی انکارناپذیر است. افزون بر این، با توجه به تنوع مکاتب و مسالک منتسب به عرفان و ورود فزاینده گرایش ها و جریان های موسوم به عرفان و معنویت از شرق و غرب به جهان اسلام و تأثیرگذاری آنها، شناخت و معرفی ابعاد مختلف سنت عرفانی اسلام ضروری می نماید.
گفتنی است عرفان پدیده ای چندبعدی و چندچهره است. سفر عرفانی با تنبّه و بیداری آغاز می شود، با سلوک و تهذیب باطنی ادامه می یابد، با عروض احوال باطنی شتاب می گیرد، با تجربه های شهودی به اوج می رسد و با نیل به فنا و بقا به مقصد نهایی «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ» (قمر:55) به غایتش نائل می گردد که: «وَأَنَّ إِلَی رَبِّکَ الْمُنْتَهَی» (نجم:42).
در فرهنگ اسلامی در قبال ابعاد مختلف سلوکی و شهودی عرفان و با تأمل در آن و الهام از معارف دینی علومی نیز شکل گرفته است که هر یک ناظر به بعدی از ابعاد عرفان اسلامی است. عرفان عملی علم سلوک باطنی است که راه و رسم منزل ها را ترسیم می کند. عرفان نظری حاصل تأملات عقلانی درباره شهودهای عارفانه است که همچون نظامی مابعدالطبیعی با محوریت توحید به تفسیر هستی و بیان جایگاه انسان می پردازد. این بعد از عرفان از دیرباز از موضوعات مورد علاقه بسیاری از حکیمان و متفکران مسلمان بوده و در کنار کلام و فلسفه اسلامی، هستی شناسی و جهان بینی متفکران اسلامی را سامان می دهد. تأثیر عرفان بر ادبیات نیز شگرف بوده و بالاتر از آن خود نمود و ظهور ادبی درخشانی داشته که بیشتر در شعر فارسی، به ویژه منظومه های عطار و مولوی و در غزل های افسونگر لسان الغیب شیرازی رخ نموده است. در مجموعه مقالاتی که در این شماره فصلنامه معارف عقلی تقدیم می شود برخی وجوه و ابعاد یادشده عرفان به نگارش درآمده.است.
سردبیر
