معارف عقلی

سیدجواد احمدی*

چکیده
نفی یا اثبات وجود مادة اولی به عنوان جوهری فاقد فعلیّت و بالقوّة محض، در برخی از مسائل هستی شناسی مانند تعریف موجود مجرّد و مادّی، امکان حرکت در مجرّدات و... مؤثّر است. درباره این موضوع، مباحث و کشمکش های بسیاری در دو علم فلسفه و کلام مطرح شده و هم چنان محل بحث و گفت وگوست. ابن سینا قائل به تحقق ماده اولی بوده و بر این دیدگاه استدلال کرده است؛ اما متکلّمان و شیخ اشراق دلایل وی را نپذیرفته و وجود ماده اولی را نفی کرده اند.
در این مقاله، ضمن شرح و تبیین دلایلی که برای اثبات تحقق مادة اولی ارائه شده است -یعنی برهان فصل و وصل و برهان قوّه و فعل- به نقد و ارزیابی این دلایل پرداختیم و روشن شد که دو برهان یادشده دارای اشکال اند و توانایی اثبات تحقق چنین جوهری را ندارند؛ حتی تقریر برهان قوّه و فعل بر مبنای حرکت جوهری نیز برای اثبات ماده اولی ناکارآمد و مورد نقد و اشکال است. بنابراین نمی توان از دیدگاه تحقق و حصول ماده اولی دفاع کرد و آن را یکی از اقسام جواهر به شمار آورد.

کلیدواژه ها: مادّه اولی، صورت، جسم، فصل و وصل، قوّه و فعل، حرکت جوهری.

*. استادیار و عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه گنبد کاووس     Seyedjavad.ahmadi57@gmail.com
    تاریخ دریافت: 22/04/1401، تاریخ پذیرش: 17/09/1401