سيدجواد احمدي*
چکيده
نفي يا اثبات وجود مادة اولي به‌عنوان جوهري فاقد فعليّت و بالقوّة محض، در برخي از مسائل هستي‌شناسي مانند تعريف موجود مجرّد و مادّي، امکان حرکت در مجرّدات و... مؤثّر است. درباره اين موضوع، مباحث و کشمکش‌هاي بسياري در دو علم فلسفه و کلام مطرح شده و هم‌چنان محل بحث و گفت‌وگوست. ابن‌سينا قائل به تحقق ماده اولي بوده و بر اين ديدگاه استدلال كرده است؛ اما متکلّمان و شيخ اشراق دلايل وي را نپذيرفته و وجود ماده اولي را نفي کرده‌اند.
در اين مقاله، ضمن شرح و تبيين دلايلي که براي اثبات تحقق مادة اولي ارائه شده است -يعني برهان فصل و وصل و برهان قوّه و فعل- به نقد و ارزيابي اين دلايل پرداختيم و روشن شد که دو برهان يادشده داراي اشکال‌اند و توانايي اثبات تحقق چنين جوهري را ندارند؛ حتي تقرير برهان قوّه و فعل بر مبناي حرکت جوهري نيز براي اثبات ماده اولي ناکارآمد و مورد نقد و اشکال است. بنابراين نمي‌توان از ديدگاه تحقق و حصول ماده اولي دفاع کرد و آن را يکي از اقسام جواهر به‌شمار آورد.
کليدواژه‌ها: مادّه اولي، صورت، جسم، فصل و وصل، قوّه و فعل، حرکت جوهري.
*. استاديار و عضو هيئت علمي گروه معارف اسلامي دانشگاه گنبد کاووس Seyedjavad.ahmadi57@gmail.com
تاريخ دريافت: 22/04/1401، تاريخ پذيرش: 17/09/1401